Эрон учун ҳарбий аралашув — тузумни ўзгартиришнинг ягона йўлими?
Киён Шарифи | Радио Озодлик
Эрон ва Исроил ўртасидаги кескинлик ортиб борар экан, сиёсий таҳлилчилар Исроилнинг асл нияти ҳақида баҳс юритмоқда: у фақат Эроннинг ядровий ва ракета инфратузилмасини йўқ қилишни мақсад қилганми ёки Исломий Республика тузумини бутунлай ағдаришни ҳам кўзламоқдами?
Исроил расмийлари бундай режани очиқ айтмаган бўлсалар-да, Бош вазир Бинямин Нетаняху ва бошқа юқори лавозимли амалдорларнинг баёнотлари ҳамда ҳарбий ҳаракатларнинг кўлами бу эҳтимолни инкор этиб бўлмаслигини кўрсатмоқда. Айрим кузатувчилар фикрича, Исроил Эрон режимини ағдаришни ўз стратегик мақсадларидан бири сифатида кўриб чиқмоқда.
Тузумни ағдаришга уриниш — хавфли йўл
Танқидчилар бундай стратегияни ниҳоятда хавфли деб ҳисоблашади. Улар бу минтақада уруш авж олишига, Эрон ичида вазиятнинг янада кескинлашишига ва ҳатто энг зўравон кучларнинг ҳокимиятда мустаҳкамланишига олиб келиши мумкинлигини таъкидлашади. Уларнинг фикрича, ташқи ҳарбий босим орқали сиёсий тизимни ўзгартириш ҳеч қандай кафолатга эга эмас ва кўп ҳолларда салбий оқибатларга олиб келади.
Режим заифлашган пайтда босимни ошириш керакми?
Шунга қарамасдан, айрим экспертлар бугунги кунда Эрон режими ўз тарихида ҳеч қачон бўлмаганча заифлашганини таъкидлашмоқда. 2022 йилда Маҳса Амини вафотидан сўнг бошланган оммавий норозиликлар ва Эроннинг халқаро майдонда тобора кўпроқ ёлғизланиб бораётгани, уларнинг фикрича, ташқи босим орқали тузумга жиддий зарба бериш учун имконият яратмоқда.
Халқ норозилиги кучли, аммо ташқи зарба етарлими?
"Аёллар, ҳаёт, озодлик" шиори остида бошланган 2022 йилги норозиликлар Эрон бўйлаб кенг тарқалди. Бироқ расмийлар томонидан қўлланилган қаттиқ repressiyalar — 550 дан ортиқ одамнинг ўлдирилиши ва 20 мингдан ортиқ одамнинг ҳибсга олиниши — Исломий Республика тузуми ичкаридан осонликча ўзгаришларга бўйсунмаслигини кўрсатди.
Таҳлилчиларга кўра, ташқи босим мустақил ва кучли ички қаршилик ҳаракатлари билан бирга бўлгандагина ижобий натижа бериши мумкин.
Эронликлар ташқи ҳарбий аралашув ҳақида нима дейишмоқда?
Кўплаб эронликлар учун асосий муаммо Эрон давлати эмас, балки уни бошқариб турган Исломий Республика тузумидир. Мухолиф сиёсатчи Ҳомид Шейбани-Рад бу ҳақда шундай дейди:
“Бу уруш Исроил билан Эрон ўртасида эмас. Бу Исроил билан Исломий Республика ўртасидаги тўқнашув.”
Унинг фикрича, эронликлар бу тузумдан чарчаган ва ташқи босим уларни фаол ҳаракатга ундаши мумкин.
Бироқ бошқа экспертлар ташқи ҳарбий аралашув оддий фуқароларга зарар етказиши, шунингдек, ички норозиликларни заифлаштириши мумкинлигини таъкидлашмоқда. АҚШдаги ҳарбий таҳлилчи Ҳусейн Ариан шундай дейди:
“Исломий Республикага танқид — бу эронликларнинг ички масаласи. Улар бу ҳақда ўзлари қарор қилишади, четдан, айниқса Нетаняху каби шахсдан бу борада кўрсатма олишмайди.”
Барқарор ўзгариш калити — ичкида
Исломий Республика обрўсининг пасайгани очиқ: сайловларда қатнашиш даражаси кескин камайди, жамоатчилик ишончи сусайди. Бироқ аксарият сиёсий таҳлилчилар барқарор ўзгариш фақат ичкидан, Эрон фуқароларининг ўз ҳаракатлари билан амалга ошишини таъкидламоқда. Ташқи аралашув муҳим роль ўйнаши мумкин, бироқ асосий ташаббус халқнинг ўзига боғлиқ бўлади.
Форум